Próby samobójcze młodych osób określane są często jako wołanie o pomoc czy wyraz bezradności człowieka wobec problemów życiowych (Gmitrowicz, Makara-Studzińska, Młodożeniec, 2015). Dlatego ważne jest, aby pracownicy szkoły dołożyli wszelkich starań zarówno w tworzenie wspierającego środowiska wobec konkretnego ucznia, który wraca po próbie samobójczej do szkoły, jak też w prowadzenie ciągłych i systematycznych działań wzmacniających dobrostan psychiczny wszystkich uczniów oraz zapobiegających zachowaniom autodestruktywnym, w tym samobójczym.

Pamiętać należy również o tym, że z próbą samobójczą wiąże się istotne ryzyko podjęcia kolejnej – co czwarty nastolatek po próbie samobójczej ponownie próbuje odebrać sobie życie w ciągu następnego roku (Gmitrowicz, Makara-Studzińska, Młodożeniec, 2015).

Próba samobójcza to także niezależny czynnik ryzyka, który może wywołać efekt Wertera, czyli naśladowanie zachowań samobójczych. Dzieci i nastolatki w kryzysie naśladują osoby znane oraz przez nie szanowane i lubiane, np. popularnych muzyków, aktorów, sportowców czy celebrytów. Mogą też naśladować osoby podobne do nich, np. w tym samym wieku, tej samej płci, zamieszkujące podobne środowisko lub przeżywające podobne trudności. Biorąc to pod uwagę i chcąc zapobiegać zachowaniom samobójczym uczniów, należy w każdej szkole przeprowadzić zajęcia edukacyjne na temat kryzysu emocjonalnego (Szymańska, 2016). Powinny one obejmować następujące zagadnienia:

• rozpoznawanie kryzysu u siebie i innych oraz sposoby reagowania;
• zasady wsparcia rówieśniczego;
• wskazanie osób dorosłych (z bliskiego otoczenia i specjalistów), do których można zwrócić się po pomoc;
• wskazania dostępnych miejsc i telefonów pomocowych.

Zasadne jest również umieszczenie w przestrzeni szkolnej informacji na temat bezpłatnych numerów i miejsc pomocowych. Dzięki temu uczniowie w sposób dyskretny uzyskują dostęp do informacji zachęcających ich do skorzystania z anonimowego wsparcia. Jest to szczególnie ważne dla tych młodych osób, które z różnych powodów mają obawy przed ujawnieniem swoich trudności w rozmowie ze specjalistami szkolnymi czy nauczycielami.

Kluczowe działania na rzecz ucznia po próbie samobójczej

Powołanie zespołu kryzysowego (ZK)

Szkoła, aby przygotować się do sprawnego reagowania w sytuacjach kryzysowych, ma możliwość powołania zespołu kryzysowego (Ciszewska, Żyża, 2016). W zależności od wielkości szkoły zespół powinien liczyć od trzech do ośmiu członków. W skład takiego zespołu wchodzić może dyrektor lub wicedyrektor, pielęgniarka szkolna, nauczyciele, wychowawcy, pedagog bądź psycholog szkolny. Ważne jest, aby członkowie zespołu kryzysowego posiadali odpowiednie predyspozycje, kompetencje i gotowość do monitorowania, koordynowania i realizowania działań interwencyjnych i wsparciowych na terenie szkoły. Po uformowaniu się zespołu należy wyznaczyć przewodniczącego. Będzie on odpowiedzialny za organizowanie spotkań, informowanie o nich, rozstrzyganie sytuacji spornych oraz dbanie o to, by wszystkie osoby zaangażowane w realizację działań na rzecz uczniów posiadały bieżące informacje. Osoby spoza zespołu kryzysowego także mogą mieć wyznaczone konkretne zadania do realizacji, powinny być jednak dokładnie do nich przygotowane. Najważniejszym zadaniem zespołu kryzysowego jest koordynowanie tworzenia szczegółowych procedur reagowania w określonych sytuacjach kryzysowych(Kicińska, Łuba, Palma, Witkowska, 2022).

Członkowie zespołu kryzysowego to osoby, które pomagają w stworzeniu łańcucha wsparcia dla ucznia i jego rodziców lub opiekunów zarówno na terenie szkoły, jak i poza nią – kontaktując się z osobami, instytucjami czy organizacjami, które mogą okazać się pomocne w procesie pokonywania kryzysu, np.:

• poradnią psychologiczno-pedagogiczną;
• ośrodkiem środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży;
• centrum zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży;
• poradnią zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży;
• ośrodkiem interwencji kryzysowej;
• placówkami pomocy społecznej;
• organizacjami pozarządowymi.

Wskazane jest, aby w każdej konkretnej sytuacji powrotu ucznia do szkoły po próbie samobójczej jeden z członków zespołu kryzysowego pełnił rolę osoby koordynującej (może ją pełnić, choć nie musi, przewodniczący ZK). Koordynator wykorzystuje w procesie pomagania zasadę optymalnej różnicy, oceniając zasoby własne osoby w kryzysie, i na tej podstawie dobiera i rozdziela czynności pomocowe. Najważniejszą z zalet takiego rozwiązania jest odciążenie osoby w kryzysie przez koordynatora, który uczestniczy doraźnie w podejmowaniu decyzji, udziela wsparcia, zmniejsza poczucie osamotnienia w trudnej sytuacji. Jednocześnie obecność osoby koordynującej wszelkie działania zmniejsza lęk, a zwiększa poczucie bezpieczeństwa i motywację do działania u osób doświadczających kryzysu. Dzięki temu można kompleksowo zająć się rozwiązaniem wszystkich jego przyczyn (Palma, 2016).