Bezpieczeństwo to najważniejsze słowo w słowniku opiekunów, nauczycieli i wychowawców, którzy na co dzień pracują z młodzieżą.

Na jego podstawie oraz z jego pomocą należy budować warunki do pracy i rozwoju. Nie jest zaskoczeniem więc, że z chwilą gdy w szkole pojawia się uczeń dokonujący samouszkodzeń, nauczyciele i pedagodzy mogą czuć obawy o jego życie oraz zdrowie. Jednocześnie zakłócone zostaje tak ważne poczucie wspólnego bezpieczeństwa. Nauczycielom i szkolnym specjalistom towarzyszyć może uczucie bezsilności, a nawet próba wyparcia problemu, która w konsekwencji może doprowadzić do bagatelizowania kryzysu ucznia, na co, jako opiekunowie dzieci oraz nastolatków, nie możemy pozwolić.

Samouszkodzenia budzą silne emocje. Nie rozumiemy ich. Często przypisujemy im także błędne znaczenie, zapominając o tym, że pomimo ich drastycznej formy, są one fizycznym objawem psychicznego cierpienia. Dzięki temu możemy traktować je jako rodzaj niewerbalnej komunikacji: „Boli mnie”, „Jestem sam”, „Nie radzę sobie”. To słowa, jakie często stoją za kolejną blizną ukrywaną przez nastolatka. Cztery podstawowe kroki pierwszej pomocy emocjonalnej brzmią: zauważ, zapytaj, zaakceptuj i zareaguj. Każdy z nas może je wykonać.

Poradnik, który oddajemy w ręce czytelnika, skierowany jest do środowiska szkolnego. Dzięki zawartej w nim wiedzy mogą oni posunąć się w swoich działaniach dalej niż pierwsza, doraźna pomoc emocjonalna. Wykorzystując opisane przez ekspertów narzędzia będą w stanie nie tylko otoczyć profesjonalną opieką ucznia dokonującego samouszkodzeń, ale także przeprowadzić jego najbliższe otoczenie przez trudny moment, w którym również jego rówieśnicy zagrożeni są kryzysem emocjonalnym i naśladownictwem niezdrowych, a także niepożądanych zachowań. Oprócz podstawowych definicji, badań czy założeń profilaktycznych, znaleźć tu można przede wszystkim szereg pragmatycznych rad i wskazówek. Czytelnik dowie się między innymi, jak zareagować, kiedy uczeń dokonuje samouszkodzeń. Jak rozmawiać na ten temat z rodzicami, ale także, a może przede wszystkim, jak rozpocząć rozmowę z nastolatkiem, który się samookalecza.

Ważnym elementem poradnika są przykłady nie tylko wypowiedzi wspierających, ale także tych, które mają skutek negatywny, choć mogły za nimi stać jak najlepsze intencje. Dzięki pragmatycznemu ujęciu problemu, czytelnik będzie mógł korzystać z poradnika w codziennej pracy z młodzieżą, a przejrzysty i prosty przekaz ułatwi działanie nawet w sytuacji, która na początku może przerastać czyjeś siły czy budzić poważne obawy. Autorki dołożyły wszelkich starań, aby w zwięzłej formie przybliżyć najważniejsze obszary tak złożonego problemu, jakim są samouszkodzenia wśród dzieci i młodzieży.

Współczesność stawia coraz więc wyzwań nie tylko przed młodymi ludźmi, ale także przed tymi, którzy pełnią nad nimi opiekę. Pojawiają się nowe problemy, dla których nie zawsze łatwo znaleźć proste rozwiązania. Poradnik ten ma być zbiorem wskazówek, dzięki którym łatwiej będzie można przyjść z pomocą nastolatkowi w kryzysie i zareagować adekwatnie do sytuacji. Drodzy wychowawcy, pedagodzy, nauczyciele, pamiętajcie o tym, że nie jesteście sami. Wielką wartością jest działanie zespołowe, wzajemne wspieranie się i szukanie razem kolejnych rozwiązań. To właśnie po to powstał poradnik, który oddajemy w Wasze ręce. Bo razem możemy więcej.

Definicja samouszkodzeń

Samouszkodzenie to zamierzone, przeprowadzone z własnej woli i stanowiące niewielkie zagrożenie życia uszkodzenie własnego ciała, które nie jest akceptowane społecznie, a jest wykonywane w celu zmniejszenia dyskomfortu psychicznego i zakomunikowania o nim (Walsh 2014, s. 20).

W definicji tej warto zwrócić uwagę na wolicjonalny i zamierzony charakter samouszkodzeń, które w formie niewielkiego, niezagrażającego życiu uszkodzenia ciała mają wywołać u danej osoby konkretny efekt. Samouszkodzenia nie są celem samym w sobie, są sposobem zredukowania dyskomfortu psychicznego – możemy więc mówić o ich wymiarze przystosowawczym. Jednak te działania – ze względu na swój urazowy charakter i treść, a także niezrozumienie i niepokój wywoływany u innych, nie są akceptowane społecznie.

Samouszkodzenia są zaliczane do bezpośrednich zachowań autoagresywnych. W przeciwieństwie do zachowań samobójczych stopień zagrożenia życia jest określany jako niewielki lub średni (Pattison i Khan, 1983). Warto jednak pamiętać, że pośrednie i bezpośrednie zachowania autodestrukcyjne często ze sobą współwystępują:

• Spośród osób dokonujących samouszkodzeń 50% cierpi lub cierpiało na zaburzenia odżywiania (Favazza i in., 1989).
• Spośród amerykańskich nastolatków wykazujących różnorodne zachowania autodestrukcyjne 77% wąchało klej, 53% często piło alkohol, 85% paliło marihuanę, 32% brało kokainę, 42% brało LSD. Aż 94% z nich przyznało, że podejmuje niebezpieczne zachowania fizyczne (np. wbieganie na ruchliwą ulicę, przebieganie przed pociągiem, siadanie na skraju dachu), 85% – niebezpieczne zachowania sytuacyjne (zachowania niebezpieczne ze względu na
  kontekst, np. nocny spacer w niebezpiecznej dzielnicy), a także podejmowało niebezpieczne zachowania seksualne (42% podejmowało kontakty seksualne z nieznajomymi, 32% miało 8 lub więcej partnerów seksualnych (średnia wieku respondentów wynosiła 15,81 lat), 18% uprawiało seks po alkoholu i później nic nie pamiętało (Walsh i Frost, 2005).