Dobre i złe wiadomości – życie online i offline a zdrowie psychiczne polskich nastolatków

Żyjemy w epoce, w której cyfrowa rzeczywistość przenika niemal każdy obszar naszego życia – edukację, pracę, relacje społeczne, a nawet sposób, w jaki definiujemy samych siebie. Technologia przestała być jedynie narzędziem. Stała się przestrzenią, w której żyjemy, komunikujemy się i budujemy tożsamość. W tym dynamicznym, pełnym możliwości, ale i wyzwań świecie, szczególnego znaczenia nabiera pytanie o odporność – o to, jak młodzi ludzie radzą sobie z presją informacji, natłokiem bodźców, potrzebą bycia „zawsze online” i równoczesnym pragnieniem autentycznych więzi.

Raport Dobre i złe wiadomości – życie online i offline a zdrowie psychiczne polskich nastolatków, przygotowany przez fundację Dbam o Mój Zasięg we współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, jest próbą zrozumienia tego zjawiska. Powstał w ramach projektu „Zrównoważona cyfryzacja”, w którym stawiamy sobie za cel tworzenie bezpiecznego, inkluzywnego i zrównoważonego ekosystemu cyfrowego – takiego, który służy rozwojowi człowieka i społeczeństwa, a nie odwrotnie. W świecie, w którym zmiana technologiczna zachodzi szybciej niż kiedykolwiek wcześniej, potrzebujemy nie tylko nowych kompetencji, ale także nowego rodzaju odporności. Nie chodzi jedynie o umiejętność obsługi narzędzi cyfrowych, lecz o zdolność do zachowania równowagi, krytycznego myślenia, empatii i samoświadomości. Młodzi ludzie – pokolenie cyfrowych tubylców – dorastają w rzeczywistości, w której granice między światem realnym a wirtualnym praktycznie zanikły. Ich wyzwania są inne niż te, które znały poprzednie generacje, ale nie mniej ważne. Dzięki danym, analizom i wnioskom zawartym w tym raporcie możemy lepiej zrozumieć, jak młodzież postrzega swoją obecność w sieci, jakie emocje towarzyszą jej codziennemu korzystaniu z mediów cyfrowych, a także, jakie czynniki sprzyjają budowaniu odporności psychicznej, emocjonalnej i społecznej. To wiedza niezbędna zarówno dla rodziców i nauczycieli, jak i dla instytucji publicznych oraz biznesu – dla każdego, kto ma wpływ na kształtowanie środowiska, w którym dorastają młodzi ludzie.

Od zespołu badawczego

Przekazujemy Państwu raport z badań Dobre i złe wiadomości – życie online i offline a zdrowie psychiczne polskich nastolatków, opracowany w ramach projektu badawczego „Zdrowie psychiczne młodych cyfrowych”. Zawarte w nim treści mają wspierać rzetelną publiczną debatę nad tym, w jaki sposób technologie są zarówno w pozytywny, jak i negatywny sposób powiązane ze zdrowiem psychicznym młodych ludzi. Koncentrujemy się na czynnikach ryzyka, a także na takim korzystaniu z cyfrowych technologii, które wzmacnia zdrowie psychiczne, buduje relacje i poszerza ich możliwości.

W raporcie prezentujemy wieloaspektowe spojrzenie na sposób, w jaki młodzież korzysta z internetu i cyfrowych narzędzi ekranowych. Ważnym aspektem jest tu przede wszystkim zwrócenie uwagi nie tylko na zdrowie psychiczne, ale także na zachowania samobójcze występujące wśród młodzieży, co do tej pory nie było szczególnie rozwinięte w badaniach z tego zakresu. Uzyskane w naszym badaniu wyniki są w wielu obszarach nieoczywiste i wskazują na to, że stereotypowe przekonania dotyczące młodych ludzi i mediów cyfrowych są często nietrafne i nieprawdziwe, a często opierają się na nieuzasadnionych uproszczeniach. W niektórych obszarach wyniki mogą budzić niepokój, w związku z tym wymagają uważnej, ale jednocześnie mądrej reakcji edukacyjnej i profilaktycznej. Równolegle w raporcie można odnaleźć pozytywne informacje o praktykach cyfrowych, które budują kompetencje, wzmacniają więzi i poczucie sprawczości. Te wyniki wskazują, że warto częściej ufać młodzieży, ale nie należy tracić przy tym czujności i bieżącego zainteresowania ich środowiskiem. Przy mądrym, wspierającym towarzyszeniu osób dorosłych, pozytywne wykorzystanie mediów cyfrowych może realnie chronić zdrowie psychiczne nastolatków — pomagać w szukaniu wsparcia, regulowaniu emocji, rozwijać zainteresowania i wzmacniać poczucie przynależności.

W naszym raporcie wyraźnie pokazujemy powiązanie funkcjonowania online i offline w kontekście uwzględnionych przez nas wskaźników zdrowia psychicznego. Nie jest jednak tak, jak często się wskazuje, że to tylko wykorzystanie mediów ma wpływ na zdrowie psychiczne. Daje się też zauważyć odwrotna zależność – różne problemy zdrowia psychicznego mogą się przekładać na sposób korzystania przez młodych ludzi z mediów cyfrowych. Uważamy, że badania, takie jak nasze, są potrzebne nie po to, by budować apokaliptyczne wizje, lecz by lepiej rozumieć i mądrzej działać w obszarze edukacji i profilaktyki. Istotnym elementem raportu jest także ujęta w nim problematyka zachowań samobójczych, zarówno w kontekście tego, jak często młodzi ludzie mierzą się z kryzysem suicydalnym, jak i mają za sobą doświadczenie próby samobójczej. To pierwsze polskie badanie pokazujące zachowania samobójcze nastolatków tak w aspekcie przemocy, jak i korzystania z internetu. Po zapoznaniu się z tym raportem, odbiorca może zyskać konkretną wiedzę na temat obszarów ryzyka i czynników chroniących. Można na jej podstawie decydować, gdzie i jak warto prowadzić działania profilaktyczne, i wzmacniać kompetencje cyfrowe, a gdzie konieczne jest szybkie wsparcie specjalistów. Zebrany materiał dostarcza podstaw do planowania edukacji medialnej w szkołach oraz w środowisku domowym. Jednocześnie stanowi punkt wyjścia do podjęcia działań w obszarze ochrony zdrowia psychicznego — od profilaktyki i wczesnej interwencji po sensowne interwencje tam, gdzie są potrzebne.

Traktujemy ten raport jako potencjalny punkt wyjścia do wspólnych działań szkół, rodzin, instytucji ochrony zdrowia, a także organizacji społecznych. Na podstawie uzyskanych wyników, przygotowujemy materiały edukacyjne w postaci scenariuszy zajęć edukacyjnych dla uczniów, rodziców i nauczycieli, infografik, prezentacji oraz cyklu kampanii społecznych. Naszym celem jest dostarczenie praktycznych narzędzi, które pomogą przekuć wiedzę w codzienne i mądre wsparcie. Dziękujemy wszystkim osobom i instytucjom, które przyczyniły się do powstania tego projektu, oraz każdemu i każdej z młodych osób, które podzieliły się swoim doświadczeniem. Zapraszamy do lektury — i do współtworzenia mostów, które łączą świat online i offline z troską o dobre funkcjonowanie młodych ludzi.

dr Maciej Dębski
prof. UAM dr hab. Jacek Pyżalski
dr Judyta Borchet
dr Halszka Witkowska