Specyfika śmierci samobójczej i konieczność działań postwencyjnych

Śmierć samobójcza jest jak kamień wrzucony do wody, który tworzy kolejne kręgi. Silnie dotyka średnio kilka osób z najbliższej rodziny i kolejnych kilkudziesięciu spośród dalszego otoczenia (Gmitrowicz, 2010; Hołyst, 2011). Z biegiem lat prawdopodobieństwo znalezienia się w takim kręgu rośnie. Badania Adama Czabańskiego pokazują, że co 10 osoba w Polsce doświadczyła samobójstwa bliskiego znajomego, a co 14 cierpi z powodu samobójstwa członka rodziny (2014). Julie Cerel i współpracownicy wykazali, że aż 65% studentów znało osobę, która próbowała popełnić samobójstwo lub która odebrała sobie życie (2013).

Samobójstwo – podobnie jak każda nagła zewnętrzna przyczyna zgonu – wywołuje szok, bezradność, smutek, lęk, żal, tęsknotę, osamotnienie, poczucie winy, złość. Na przebieg żałoby po samobójstwie wpływają dodatkowo: dramatyczne okoliczności śmierci, jej gwałtowność, niekiedy bycie naocznym świadkiem, znalezienie ciała, konieczność przesłuchania przez policję, zabezpieczanie dowodów, zainteresowanie mediów, poszukiwanie racjonalnych wytłumaczeń i odpowiedzi na pytanie, dlaczego do tego doszło. Ponadto, tendencja do poszukiwania winnego i utrzymywanie, że można było wszystkiemu zapobiec, pogłębiają jeszcze bardziej tragiczny wymiar sytuacji.

W reakcji na samobójstwo konieczne jest podjęcie działań postwencyjnych (z ang. postvention – działanie po incydencie), czyli różnorodnych form pomocy, mających na celu wspieranie osób, które doświadczyły śmierci samobójczej kogoś bliskiego lub kogoś, kogo znały (Gmitrowicz, 2010). Postwencję można rozumieć jako pierwszą linię obrony wobec negatywnych skutków samobójstwa, ponieważ udrażnia komunikację między osobami dotkniętymi tragicznym zdarzeniem, normalizuje możliwe, różnorodne reakcje na nietypowe okoliczności oraz mobilizuje do wzajemnego wspierania się w tych trudnych chwilach (James, Gilliland, 2008). Tym samym pomaga w szybszym odzyskaniu poczucia bezpieczeństwa, równowagi i sprawstwa. Postwencja jest zatem nieodzowną częścią działań na rzecz zapobiegania samobójstwom (Andriessen, Krysińska, Grad, 2017). Jednak bardzo ważne jest przestrzeganie jej zasad, aby sytuacji dodatkowo nie pogorszyć (Callahan, 1996).

Najważniejsze cele działań postwencyjnych

Wspieranie w radzeniu sobie z następstwami samobójstwa – złagodzenie poczucia winy i odpowiedzialności poprzez tworzenie warunków do bezpiecznej rozmowy o zdarzeniu, właściwej jego interpretacji, możliwości odreagowania trudnych emocji, przerywanie mechanizmu poczucia bezradności oraz izolowania się.
Ułatwienie rozpoczęcia żałoby i zapobieganie jej patologicznemu przebiegowi.
Zmniejszenie ryzyka samobójstw naśladowczych wśród osób w żałobie.
Zmniejszenie ryzyka wystąpienia zespołu stresu pourazowego i innych zaburzeń psychicznych u osób blisko związanych ze zmarłym, u świadków samobójstwa (tych, którzy znaleźli ciało lub wiedzieli o planach samobójczych itp.).